نیاز انسان‌ها به تنوع زیستی کوهستان

حسینعلی مهجوری از اعضای گروه دیده‌بان کوهستان با توجه به روز جهانی کوهستان - 20 آذر - در مقاله‌ای به بررسی تنوع زیستی کوهستان پرداخته که در پی می‌آید.
تنوع زیستی، فرهنگ و اخلاق، هر یک واجد جنبه‌های پیچیده‌ای هستند. رویکرد کنوانسیون زیستی (C.B.D) در توجه به جنبه‌های اخلاقی حفاظت از محیط زیست و نیز اهمیت تنوع فرهنگی در اصلاح روابط رو به انحطاط انسان، با طبیعت، توجه به این معنا را گسترش داده است. شاید این توجه ناشی از اهمیت نقش انسان در نظام اکولوژیک، به عنوان یک حلقه مؤثر بر زنجیره حیات تلقی شود، ولی باید اعتراف کرد که جامعه جهانی درصدد جبرانی بی‌مهری گذشته، خود به سه مقوله مهم یعنی اخلاق، فرهنگ و محیط زیست است.

زیاده‌خواهی انسان موجب شده، رقابت‌های بین‌ گروهی و درون گروهی فشرده‌تر شود و در نتیجه نسل بسیاری از حیوانات و گیاهانی که زمانی قلمرو و سیعی را اشغال کرده‌ بودند، نابود شود و یا در حال انقراض باشد.
در واقع نقطه عطف علوم تجربی و علوم انسانی متوجه کشف روابط به پیچیده‌ بین موجودات زنده، درک تأثیر آن‌ها جزییات انسان و جنبه‌هایی است که واجد منافع برای انسان است. به عبارت دیگر، تنوع موجودات زنده نه تنها به عنوان یک اصل مهم در تداوم حیات زیست کره پذیرفته شده، بلکه باعث ایجاد یک تفکر و نگاه فلسفی به بنیان‌های خلقت نیز شده است. با این وجود می‌توان اذعان داشت که تنوع نه تنها شرط ادامه حیات اکولوژیک است، بلکه موجب توسعه و دانش نیز شده و روند تولید این دانش، بیش از تولیدات و تربیت‌های ناشی از آن مفید واقع شده است.
بی‌شک، آدمی هیچ‌گاه نمی‌تواند بدون نیاز به خدمات عرضه شده از سوی بیوسفر و اکوسیستم‌های آن _ حتی در صورت دست‌یابی به فن‌آوری‌های پیچیده‌تر _ به زندگی در این سیاره خاکی ادامه دهد. تقاضا برای کالاها و خدمات متنوع اکوسیستمی از قبیل غذا، مواد خوراکی، دارو، آب و...... به رغم شتاب روز افزون صنعت زدگی و ماشینی‌شدن، زندگی روزمره مواردی هستند که امروز بیش از هر زمان دیگری رو به فزونی است.
اهمیت منابع تنوع زیستی:
انسان از گذشته‌های دور تاکنون کم یا بیش با ابعاد و ارزش برخی ازتولیدات و عملکردهای مربوط به اجزایی از تنوع زیستی اعم از فرآوردهای جنگلی، مرتعی، کوهستانی، دریایی و .... آشنایی و الفت داشته است.
اعتراضات صریح در فرهنگ‌های گفتاری و شفاهی و یا مکتوب در آثار و منابع مختلف علمی و غیره حاکی از این واقعیت است، تا جای که همواره خود را عاجز از تعیین ارزش دقیق بسیاری از وابستگی‌های خود به منابع طبیعی و محیطی می‌یافته است. در جهان امروز نیز نقش و اهمیتی که منابع متنوع زیستی به اشکال مختلف برای اقتصاد کشورهای مختلف ایفا می‌کند، متفاوت است. اما بسته به ویژگی‌های طبیعی، جغرافیایی و شرایط اقتصادی و فرهنگی هر کشوری، عرصه‌های طبیعی و یا منابع تنوع زیستی به طرق مختلف مدیریت شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کوهستان‌ها منشأ تنوع زیستی:
کوه‌ها به عنوان مرکز ثقل اندیشه‌ها، تفکرات و تعالی روح انسان‌ها، مرکز آرامش و توجه به علوم ماوراء الطبیعه، حساس‌ترین اکوسیستم‌های زیستی این کره خاکی است و همیشه تأمین کننده بخش عظیمی از آب قابل مصرف تمامی موجودات، مواد اولیه بسیاری از صنایع نظیر مواد معدنی و چوب، مصالح لازم برای راه‌سازی، خانه‌سازی، صنعت و همه دستاوردهای بشر متمدن بوده است. از طرفی کوهستان‌ها گنجینه‌های ارزشمند گیاهی و جانوری و مراتع و مناظر هستند که حتی بخش عمده جنگل‌های جهان در آنجا قرار گرفته‌اند جایی که از 408 ذخیره‌گاه بیوسفر در جهان ( در 94 کشور) 1380 ذخیره‌گاه در کوهستانها واقع هستند.
نتیجه‌ای ناامیده کننده:
انسان، حیوان و گیاه سه موجود زنده که سالیان سال است برای بقا و زنده ‌ماندن با هم رقابت دارند و سعی می‌کنند، همدیگر را در این میدان رقابت حذف و یا محدود کنند اما انسان با زیر پا گذاشتن اصول و مبانی اخلاقی و قانونی، همواره بر حیوان و گیاه برتری دارد!
افزایش جمعیت و نیاز به غذای بیشتر و رقابت در توسعه و افزون طلبی‌های بی‌منطق، از عواملی است که هر روز عرصه را بر حیوانات و گیاهان تنگ می‌کند و در نهایت حلقه‌ زیستگاه‌های طبیعی را تنگ و تنگ‌تر می‌سازد.
زیاده‌خواهی انسان موجب شده، رقابت‌های بین‌ گروهی و درون گروهی فشرده‌تر شود و در نتیجه نسل بسیاری از حیوانات و گیاهانی که زمانی قلمرو و سیعی را اشغال کرده‌ بودند، نابود شود و یا در حال انقراض باشد.
کوه‌ها به عنوان مرکز ثقل اندیشه‌ها، تفکرات و تعالی روح انسان‌ها، مرکز آرامش و توجه به علوم ماوراء الطبیعه، حساس‌ترین اکوسیستم‌های زیستی این کره خاکی است .
در این میان سودجویی‌ها_ قاچاق و کشتارهای بی‌رحمانه از طرفی، ضعف قوانین زیست محیطی و مدیریت‌های ناکارآمد، و سلیقه‌یی مدیریت‌های موازی، برداشت‌های مختلف از قانون و سودجویی‌های ناشناخته از سوی دیگر عرصه را بر حیوانات و گیاهان تنگ کرده است. متأسفانه در ایران مسئله تخریب محیط‌های طبیعی، به ویژه جنگل ها و مراتع همواره وجود داشته و چاره‌جویی برای حل آن در دستور کار طرفداران محیط زیست قرار گرفته، اما نبود اطلاعات جامع و متقن و کمبود آگاه‌های تخصصی همواره مانع عمده‌ای در شکل‌گیری و هدایت تصمیم‌گیری در این خصوص بوده است و این مهم زمانی جامه عمل می‌پوشد که ابتدا مبانی نظری مقتضی برای ارزش‌گذاری از سوی محققین داخلی پایه‌ریزی شود و آن‌گاه فعالیت‌های لازم برای اجرای مطالعات موردی در بخش‌های مختلف انجام گیرد.